garenweger

garenweger, F.B. Leferink

Deze garenweger hoort eigenlijk niet in mijn brievenwegerverzameling. Maar het is een intrigerend wegertje, vandaar. De werking is zonder gebruiksaanwijzing een raadsel. Met hulp van Ritzo Holtman (GMVV) en het tweedelige artikel Yarn, Cloth and Roving Scales 1 en 2 van Michael Crawforth in Equilibrium, pagina's 1143-1150 en 1168-1176, plus zoeken op het internet ontdekte ik dat mijn garenweger niet compleet was. Het messingdeel dat ik aanzag voor het afstelgewichtje bleek alleen maar het dekseltje te zijn van een compartiment waarin een of meer afstelgewichtjes zouden moeten zitten. Ik heb zelf een afstelgewichtje gemaakt dat de aanwijsnaald van de weger van de onderste streep naar de middelste streep verplaatst. Wellicht levert dit een geheel fout afstelgewicht op, maar voor de verduidelijking van de werking doet dat er niet toe. Eerst van 80 grams papier. Dat opgemeten en daarna de vierkante millimeters omgerekend naar grammen. Volgens Crawforth zijn de afstelgewichtjes van aluminium. Ik heb geen aluminium draad, ik neem daarom roestvrijstaaldraad van 0,4 millimeter en maak een klein testdraadje en vouw dat dubbel. De verschillende gebruiksaanwijzingen leren dat de garenweger vertikaal

liggend in de kist

in het kistje overeind opgericht moet worden, zodanig dat de aanwijsnaald linksonder de (onderste?) maatstreep aanwijst met het afstelgewichtje op het uiterste ophangpunt. Hang het afstelgewichtje op het uiterste ophangpunt van de arm rechts en controleer dat de aanwijsnaald dan op de middelste zwarte markering staat (vlgs. Duitstalige handleiding). Haal het controlegewicht eraf en breng zoveel enkele katoendraad op het uiterste ophangpunt aan tot de aanwijsnaald weer precies op het middelste zwarte markering gaat staan. Meet daarna de totale lengte van de enkele katoendraad in centimeters. de gemeten lengte geeft dan het garennummer aan. Deze waarde kan omgerekend worden naar denier. Door 5315 te delen door het garennummer geeft de denier-waarde.
Deze garenweger is geschikt voor drie weefselsoorten: de uiterste V rechts is voor katoen of ook zijde, de dichtstbij het draaipunt liggende V is voor linnen en de middelste V is voor wol. Een Duitstalige gebruiksaanwijzing zegt dat het ophangpunt rechts het Engelse katoennummer geeft, het middelste ophangpunt het metrische nummer geeft, en het ophangpunt links in het Engelse linnennummer resulteert. Voor zijde, nylon en rayon (kunstzijde of viscose) geldt dat 9000 delen door het gevonden metrische nummer de denier waarde oplevert. Een kaartje bij de garenweger getoond op de website van het MIAT (Museum voor Industriële Archeologie en Textiel, in Gent, België) geeft weer een iets andere stoffen-volgorde voor de ophangpunten, namelijk links rayone, midden katoen en rechts wol en metrisch. Het kan niet allemaal waar zijn. Een verklaring voor de aanwezigheid van drie strepen op de weger heb ik nog niet gezien. Ik heb er twee gebruikt om een afstelgewichtje te bepalen, zie boven, en dat wellicht geheel foutief. Wie heeft er goede informatie voor mij?
F.B. Leferink uit Enschede, Holland is niet de enige naam die met deze garenweger is verbonden. Crawforth noemt W.A. Le Blanc uit Enschede in Holland als verkoper en misschien ook maker. Holtman toonde mij een informatieblad waarop onder de naam "W.A. Le Blanc Precision Instruments" de Portable Yarn Count Scale gepresenteerd staat. Er staan twee adressen, namelijk het adres Oldenzaalschestraat 244 in Enschede (Holland) maar ook 36 Elmway, Providence 6, R.I. (=Rhode Island, U.S.A.). De sticker Patent suggereert dat er een patent op deze garenweger is verleend. Ik heb het (nog) niet kunnen vinden.
De door Crawforth getoonde garenweger heeft nog een extra ophangpunt op het einde van de bovenste naar links wijzende draad. Door hier een gewichtje aan te hangen kon de meting met een grotere nauwkeurigheid worden gedaan, om een evenwicht te maken moest er meer draadlengte rechts worden opgehangen. Er waren drie gewichtjes die het garennummer met 5, 10 of 15 vermenigvuldigen. (zie EQM pagina's 1148-1149).
De weger is van messing en is opgebouwd uit de volgende delen; een messingschijf is draaibaar bevestigd op de houten kistbodem. Op de messingschijf zit scharnierend een ronde messing staaf. Over deze staaf is een messing buis gestoken. De buis kan schuiven over de staaf, telescoperen. Met een vastzetschroef kan de buis op de staaf gefixeerd worden, mits de delen voldoende in elkaar geschoven zijn. In en tussen de buis is de weeglastarm samen met de aanwijsarm licht gelagerd op kegeltjes en pannen. Onderstaande foto's tonen het garenwegertje in detail.

de weegarm met drie ophangplaatsen	messing staander met boven het draaipunt en onder de vastzetschroef	messing staander met het draaipunt
drie V-vormige ophangpunten	draaischijf messing staander	scharnier messing staander

onbelast afgesteld op de onderste streep	afstelgewichtje in uiterste V gehangen	belast met het afstelgewichtje komt de weger op de middenstreep
drie V-vormige ophangpunten	onbelast afgesteld op de onderste streep	afstelgewichtje in uiterste V gehangen

belast met het afstelgewichtje komt de weger op de middenstreep

belast met genoeg garen om de weger op de middenstreep te brengen

liggend in de kist	messing deksel van het gewichtencompartiment	het afstelgewichtje in het gewichtencompartiment
de deksel met de stickers	PATENT sticker	F.B. Leferink sticker
gesloten kist	scharnierzijde kist	onderkant met bevestigingsschroef van de messing draaischijf