KATOEN-GARENWEGER
voor
CATALONIË

de voorzijde van de gerepareerde Goodbrand garenweger

Deze forse messing garenweger staat op een gietijzeren driepoot. Er staat geen naam of logo van de maker op, toch is het onmiskenbaar een weger gemaakt door Goodbrand & Co. Ltd., uit Manchester in Engeland. Walter Goodbrand startte een bedrijf rond 1860s met Thomas Holland onder de naam Goodbrand and Holland. Vanaf 1887 werd ook de naam Goodbrand & Co. gebruikt. Vanaf 1897 ging de firma zonder Thomas Holland tot waarschijnlijk 1951 door als Goodbrand & Co. Ltd.. In de eerste wereldoorlog werden er ook 112 Ponds bommen, geweren, en handgranaten gemaakt. Het bedrijf had toen 84 mannen en 30 vrouwen in dienst. Bij aanschaf ontbreekt een ophanghaak voor de te wegen katoen, zijn bovendien de weegarm en het maatschaal-frame verbogen, en er zit een bijna geheel door scheur in de lange contragewichtsarm. Met de nodige voorzichtigheid is het frame en de weegarm weer in gewenste vlakken teruggezet. Ik heb de scheur tot volledige breuk gemaakt en daarna gepoogd de delen aan elkaar te lijmen, dat bleek helaas maar tijdelijk. Een tweede reparatiepoging met zachtsoldeer en een spalkend plaatje messing blijkt afdoende. Vermoedelijk is ook de korte gebogen arm waaraan de katoenhaak hoort te zitten neerwaarts in het vlak verbogen. Kijkend naar de afbeelding uit de catalogus lijkt de korte arm inderdaad verbogen. Ik heb de korte arm omhoog gebogen zodanig dat het katoenhaak-ophangpunt weer het hoogste punt van de arm van de garenweger in rust is. Of deze correctie van de geometrie de juiste is valt nog te bezien. Waar elk contragewicht hoort te zitten blijft voor mij onduidelijk. De schroeven passen niet lekker in de schroefgaten. De schroefdraadmaat is geen standaard metrische maat, ik heb er niets aan veranderd.

de achterzijde van de gerepareerde Goodbrand garenweger

Met wat gewichtjes is het gewicht van de ontbrekende katoenhaak bepaald. Met wat wegen en rekenen heb ik de totale haaklengte bepaald en heb een eenvoudige haak gemaakt van messingstaf rond drie millimeter. De garenweger staat daarmee in rust op nul.
De weger is gemaakt voor gebruik in Spanje, nog preciezer voor gebruik in Catalonië. De meetwaarde Cuartos Onza Catalana rechtsonder op maatschaal maakt dat duidelijk. De Caltalaanse Onza is 33,3 gram (Gramos), een Cuartos Onza Catalana is 8,325 gram (Gramos). De maximale meetwaarde is 9 Cuartos Onza Catalana dat is 9 x 8,325 = 74,925 gram (Gramos). Deze garenweger heeft aparte contragewichtschijven voor Engeland (INGLES) en Frankrijk (FRANCES). Bovendien is er een contragewicht met daarop de tekst DOBLE PESO gemerkt, dat is vertaald: dubbel gewicht. Het ontbreken van informatie over de oorspronkelijke geometrie maakt het achterhalen van een juiste plaatsing van de contragewichten voor mij te moeilijk.
De nummering van garen en alle daarbij bijkomende facetten is vrij ingewikkeld. Zoals met de meeste maateenheden in de historie was het per land, en soms zelfs per streek verschillend gedefinieerd. Laat in de twintigste eeuw is er sprake van enige normalisatie. Interessant om in te zien is het vanuit het Duits naar het Engels vertaalde boek The Technical Testing of Yarns and Textile Fabrics - with reference to official specifications door Dr. J. Herzfeld, 1898, 2e editie 1902, 3e editie 1920.
Het boek The Metric Fallacy door Frederic A. Halsey samen met The Metric Failure in the Textile Industry door Samuel S. Dale, uit 1904 illustreert de enorme chaos in eenheden en de behoudende, conservatieve textielwereld.
Om mijn voor Spanje gemaakte garenweger iets beter te begrijpen heb ik het boek Tradato Teórico - Práctico de la Numeración y Peso de los Algodones Lana y Estambre door D. Francisco Rabasa, uit 1923 aangeschaft. Met hulp van Google Translate worden de gebruikte eenheden duidelijk. Dit boek laat de katoengarennummers in Spanje zien omgezet in verschillende maateenheden van lengte en gewicht, en geeft allerlei voorbeeld-berekeningen.
Onderstaand nog wat beelden van deze zeldzame Spaanse garenweger gemaakt door Goodbrand & Co. uit het Engelse Manchester.

van opzij

de weger met weer omhoog gebogen garenhaakarm

van opzij

de weger nog met de omlaag verbogen garenhaakarm

in de 1937 catalogus van Goodbrand & Co. Ltd. staat een eenvoudige versie van de garenweger

Goodbrand garenweger met een iets ander bereik [foto internet]

Goodbrand touw garenweger met toegevoegd een sisal bereik [foto Watt Institution, Greenock, Inverclyde Schotland]

Goodbrand & Holland catalogusblad augustus 1895 [foto internet]

Goodbrand advertentie in Calculations in Yarns and Fabrics, F. Bradbury, 1900 [ontleend aan Knowles' Patent Yarn Balance, Norman Biggs & Jenny Hutchinson]

advertentie van Goodbrand & Co. Ltd. in Notes on Sampling and Testing, the Handbook of the Manchester Chamber of Commerce Testing House and Laboratory, 1913

de deels gedemonteerde wegeronderdelen

de breuk is gerepareerd met zachtsoldeer, een verstevigingsplaatje op de achterkant en twee pennen

de beschermende lak is weg na de reparatie

het op de achterkant zachtgesoldeerde verstevigingsplaatje en de twee pennen

de verbogen weger nog met de ongerepareerde bijna volkomen breuk met de verschillende contragewichten en wat toegevoegde gewichtjes om de nulwaarde te bereiken

met de nog omlaag gebogen katoenhaakarm en de ongerepareerde bijna volkomen breuk en wat toegevoegde gewichtjes om de nulwaarde te bereiken, het groene waterpasje wijst de optimale stand aan

het groene waterpasje wijst de optimale stand aan

de waterpas opgestelde garenweger met terug omhoog gebogen katoenhaakarm en gerepareerde breuk en een katoenhaak van rond 3

voor de duidelijkheid staat er ESPAÑA op de maatschaal, daaronder weegt 777,5 meter katoengaren 440 gram = Spaans garennummer 1 voor Engeland vermenigvuldig het garennummer met 0,96 voor Frankrijk vermenigvuldig het garennummer met 1,132 ergo: Frans garennummer 1 = 1,18 x het Engelse garennummer	onder elkaar de schaal in grammen tot 75 gram de schaal in kwart Catalaanse ounces tot 9 kwart ounces de schaal in katoengarennummers van 6 tot...	...tot 100, katoengarennummer = N os Hilos de Algodón
grammen, kwart Catalaanse onzen, en Spaanse katoengarennummers	de weer compleet gemaakte aanwijzer	drie maatschalen onder elkaar: Gramos Cuartos onza Catalana N os  Hilos de Algodón
het contragewicht voor de Spaanse katoengarennummering is ook bij de grammen en de kwart Catalaanse ounces maatschalen te gebruiken	het contragewicht voor de Franse katoengarennummering	het contragewicht voor de Engelse katoengarennummering
DOBLE PESO = dubbel gewicht	de niet gebruikte contragewichten zijn op de achterzijde vastgezet	het hoofdraaipunt heeft kegelvormige aseinden
deze contragewichten kunnen achterop de weger worden vestgezet	de weer herstelde aanwijzer-naald	boven de grammen, midden de kwart onza catalana en onderaan de Spaanse katoengarennummers van zes tot honderd
de messing staander is op de zware driepoot gemonteerd met een stevige zeskantige schroefbout	de weger heeft zeer stevige poten	de forse nulstelschroef